De voorbije eeuwen knipte de mens meanders van de Demer om een vlottere scheepvaart te verzekeren. Ook na het wegvallen van het vrachtvervoer werden nog enkele meanders rechtgetrokken. Het waterpeil werd daarbij zo laag dat er over een korte afstand een veel te groot hoogteverschil ontstond, met een te hoge stroomsnelheid tot gevolg. Verschillende vissoorten die niet in staat zijn om tegen de versnelde stroming in te zwemmen waren hier het slachtoffer van. Ze konden het bovenstrooms gebied niet meer bereiken, wat nefast is voor hun voortplanting.
“Aarschot en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, verduidelijkt Gwendolyn Rutten, burgemeester van Aarschot. De Demer loopt als een blauwe ader door onze stad. Maar het water heeft ook keerzijden. Het Sigmaplan Demervallei is daarom ontzettend belangrijk voor onze stad.
Deze vistrap bewijst dat door een oplossing te bieden voor verschillende problemen: we helpen de lokale vismigratie een handje en pakken het probleem van de wolhandkrab aan. Bovendien kan dit een echte hub worden voor fervente peddelaars.”
Een beproefde technische oplossing hiervoor is de vistrap: een waterbouwkundige herstelmaatregel die het verval vermindert, door het op te delen in passeerbare trappen. Stroomopwaarts gebruikt de vis de trap om als het ware omhoog te zwemmen: telkens een stukje hoger, met tussenin ruimte om even te bekomen. Deze vistrap is niet de eerste in Vlaanderen, maar met een totale lengte van 140 meter over de volledige breedte van de tak van de Demer wel een van de grotere. Hij werd gerealiseerd in samenwerking met de Provinciale Visserijcommissie van Vlaams-Brabant, Peddelsport Vlaanderen en met financiële steun van het Visserijfonds van het Agentschap voor Natuur en Bos. Dankzij dit partnership is de vistrap nu een knap voorbeeld van waterbeleving voor natuur en mens. Een potentiële blauwdruk voor vele andere locaties.
Lydia Peeters, Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken: “De vistrap levert niet alleen een bijdrage in de strijd tegen eventuele overstromingen, dit natuurbouwkundig kunstwerk helpt ook vissen en waterdieren om stroomopwaarts te geraken. Met het Sigmaplan zorgen we voor meer veiligheid en unieke riviernatuur, er is evenzeer veel aandacht voor beleving. De samenwerking met Peddelsport Vlaanderen bij de realisatie van de vistrap was dan ook een logisch gevolg.”
Vorige zomer vond er nog een grote vissterfte plaats in het Demerbekken door de hoge waterstanden. Om het visbestand te herstellen is stroomopwaartse vismigratie via deze vistrap van cruciaal belang. We verwachten dan ook resultaten op korte termijn. Zo zullen vissoorten zoals de blankvoorn, winde, kopvoorn, paling en riviergrondel graag gebruikmaken van deze vistrap. Op langere termijn zullen hopelijk ook grotere vissen, zoals de rivierprik en zeeprik, hier passeren.
“Door het wegwerken van het vismigratieknelpunt in Aarschot ligt de toegang voor vissen naar het hele Demerbekken terug open. Verschillende migratieknelpunten verder stroomopwaarts op de Demer werden door de Vlaamse Milieumaatschappij en de Provincie Limburg immers al voorzien van vispassages of zullen in de nabije toekomst worden aangepakt”, zegt Kristof Vlietinck, beleidsthemabeheerder Visserij van Agentschap voor Natuur en Bos.
“Het belang van water in ons leven wordt weleens onderschat. Wij geven water in onze provincie opnieuw de plaats die het verdient, met aandacht voor de natuur in en rond de waterlopen.” vervolgt Bart Nevens, Eerste Gedeputeerde van de Provincie Vlaams-Brabant en voorzitter van de Provinciale Visserijcommissie. “Water heeft een recreatieve functie, maar het is natuurlijk ook erg belangrijk voor de natuur. Met dit project verzoenen we beide functies perfect en ik ben trots dat we met de Provinciale Visserijcommissie onze bijdrage hebben kunnen leveren”, besluit Bart Nevens.
Peddelsport
Door deze vistrap samen te ontwikkelen met Peddelsport Vlaanderen is er een unieke win-win ontstaan voor mens en natuur. De rotsblokken zijn bij de juiste waterstand niet alleen een rustplaats voor de onderwaterwereld, maar ook voor de geoefende sporter die wil trainen door stroomopwaarts te varen. In kajaktermen spreken we dan van ‘keerwaters’. Zowel de echte sporter als de gewone recreant kan van deze waterweg genieten.
Tussen 2019 en 2022 werden op dezelfde rivier, als onderdeel van het Sigmaproject Demervallei, al meerdere meanders terug in gebruik gesteld. Ook deze ingrepen waren waardevol om als mens een nog nauwer contact te ontwikkelen met de natuur en de omgeving.
“Waterbeleving op en langs het water creëren, in samenwerking met de waterwegbeheerders, lokale en bovenlokale overheden, zit in ons DNA. Zo werken we aan een routenetwerk in Vlaanderen en dromen we van een echte olympische wildwaterbaan in eigen land”, aldus Steven Thijs, Algemeen directeur Peddelsport Vlaanderen.