Ook de mens profiteert van een natuurlijkere Schelde. De functies van de natuur of ‘ecosysteemdiensten’ zijn van groot belang voor onze samenleving en hebben zelfs een economische waarde. Zo bleek uit onderzoek dat de Vlaamse rivieren de zware regenval van november 2010 perfect hadden kunnen opvangen als ze meer stroomruimte hadden gehad. Het prijskaartje van de waterschade toen? Meer dan 100 miljoen euro. Dit soort kosten werd ook in rekening gebracht door de maatschappelijke kosten-batenanalyse, die plaatsvond bij de opmaak van het geactualiseerde Sigmaplan in 2005.

De natuur die het Sigmaplan herstelt, levert een grote bijdrage aan de bescherming tegen overstromingen, zegt Gunther Van Ryckegem van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): “Grote oppervlaktes slikken en schorren temperen de kracht van de rivier. Daardoor is er minder vaak duur onderhoud nodig aan dijken achter getijdengebieden. Ook de wetlands van het Sigmaplan hebben een beschermende rol. Bij overstromingen of hevige neerslag treden ze op als een soort spons: ze houden het water lang vast en laten het slechts geleidelijk weer afvloeien.”

De natuurgebieden van het Sigmaplan voorkomen dus heel wat waterellende en ook de kosten die daarbij komen kijken. En ze hebben de samenleving nog veel meer te bieden.

Zelfzuiverend effect

Tussen 1960 en 1990 was er in de Schelde tussen Gent en Antwerpen bijna geen leven meer te vinden. “De voorbije decennia verbeterde de kwaliteit van het Scheldewater echter dankzij waterzuiveringsinstallaties over het volledige rivierbekken”, zegt Gunther Van Ryckegem. “Een gezonde rivier heeft bovendien een grote zelfzuiverende kracht. Het Sigmaplan krikt dat zelfzuiverende vermogen nog op. Bijkomende oppervlaktes slikken en schorren zorgen voor extra ruimte voor waterzuiverende bacteriële processen. Denk maar aan de afbraak van overmatig aanwezige stikstofverbindingen.”

Ook de voedselketen kan zich herstellen. In de rustige oeverzones kunnen algen optimaal groeien en nemen ze onder meer voedingsstoffen (bijvoorbeeld nitraten en fosfaten) op uit het water. Algen worden op hun beurt gegeten door kleine waterdiertjes, die dan weer op het menu van grotere dieren staan. Zo worden meer voedingsstoffen in het estuarium vastgehouden en is er minder rechtstreekse doorspoeling naar de kustzone.

Opvang van zand en slib

De voorbije decennia is de getijslag – het verschil tussen de hoog- en laagwaterstand – aanzienlijk groter geworden. Ook het risico op overstromingen is toegenomen. Gunther Van Ryckegem: “De grote oppervlaktes slikken en schorren die het Sigmaplan aanlegt, verminderen de dynamiek van het water. Ze vertragen de stroomsnelheid, zodat er minder erosie optreedt, en vangen het zand en sediment in het water op, zodat het niet in de vaargeul terechtkomt. Slikken en schorren zorgen er dus voor dat er minder vaak dure baggerwerken nodig zijn.”

Gezonde ontspanning

Het Scheldelandschap is niet alleen mooi om naar te kijken. Het biedt duizenden Vlamingen ook ruimte voor gezonde ontspanning in de buitenlucht: wandelen, fietsen, vissen, varen. In het sterk verstedelijkte Vlaanderen is zo’n zeldzaam stukje groen om rustig te verpozen meer dan welkom. Ook de lokale economie vaart daar wel bij. Terrasjes, restaurants, fietsverhuur en boottochten: de Vlaamse rivieren spelen meer dan ooit al hun troeven uit.