Nieuwe getijdennatuur in de maak aan Fort Sint-Filips

De werken aan Fort Sint-Filips draaien op volle toeren. De Vlaamse Waterweg nv en het Havenbedrijf Antwerpen staan in voor een ingrijpende transformatie van de site. Het voormalige fort uit de 19de eeuw overleefde de tand des tijds niet. Tussen de jaren 1950 en 1970 werden de overblijfselen gebruikt als stortplaats voor chemisch afval: er werd naar schatting liefst 50 miljoen liter olie gedumpt en verbrand. Sinds oktober vorig jaar worden de vervuilde grond en de ruïne van het oude fort gesaneerd. Dat gebeurt door het fort in te kapselen met een waterdichte muur van beton die tot 30 meter diep onder de grond zit.

Duurzaam gebruik van baggerspecie

Terwijl de sanering gaande is, start waterwegbeheerder De Vlaamse Waterweg nv op maandag 17 februari met de aanleg van een ‘getijdendam’ in de Schelde, net ten noorden van het voormalige fort. “We plaatsen de dam loodrecht op de stroomrichting van de Schelde om de stroming van het water plaatselijk af te remmen. Op die manier kan er een zone van 20 hectare aan waardevolle getijdennatuur ontstaan: slikken en schorren, die door de dam minder kans lopen om weggespoeld te worden door de Schelde”, zegt projectleider Michaël De Beukelaer-Dossche van De Vlaamse Waterweg nv.

Voor de aanleg van de dam krijgt de Vlaamse waterwegbeheerder Europese steun, via het project Smartsediment. Het doel van Smartsediment: de biodiversiteit, de bodem en andere functies van de Scheldedelta via innovatieve projecten opnieuw in evenwicht brengen. De dam wordt opgebouwd uit sediment: baggerspecie uit de Schelde die de voorbije decennia door de waterwegbeheerder werd gestockeerd op de site van Fort Sint-Filips. De Beukelaer-Dossche: “Door het sediment af te graven en te gebruiken voor de aanleg van de dam, slaan we twee vliegen in één klap: we maken de Scheldeoever zachter en zorgen tegelijk voor een dam die de sterke getijdenwerking lokaal afzwakt. Beide ingrepen moeten de biodiversiteit een boost geven.”

Zeldzame vogels op komst!

Twintig hectare getijdennatuur wordt er gecreëerd. Dat wil zeggen: slikken en schorren, ondiep water en luwere zones. Slikken en schorren ontstaan door het spel van eb en vloed. Tweemaal per dag, bij hoogtij, komen de slikken onder water te staan. De schorren steken boven het water uit. Op die plaatsen hoopt het sediment zich op en groeit na verloop van tijd riet en wilgenvloedbos.

Slikken en schorren zijn belangrijk voor de biodiversiteit in en rond de Schelde. De bodemdiertjes in de modderige slikken vormen een zalig hapje voor talrijke watervogels, zoals de krakeend, de smient, de kluut en de grutto. In de waterplasjes tussen de slikken vinden vissen voedsel en een paaiplaats. Jonge visjes hebben zo’n luwe zones ook nodig om op te groeien.

Verloop van de werken

De werken gaan volgende week van start en zullen naar schatting tot oktober van dit jaar duren. In een eerste fase wordt een proef uitgevoerd door ongeveer 100.000 kubieke meter sediment te verplaatsen voor de aanleg van de dam. Boven deze grondlaag wordt een dam opgebouwd met grote geotextielen zakken sediment, wilgenmatten en breukstenen. De dam zal op 3,5 meter TAW komen te liggen, wat overeenkomt met 3,5 meter boven het gemiddelde zeeniveau bij laagwater in Oostende. Bij hoogtij zal de dam overstromen, bij laagtij komt de dam opnieuw boven water te liggen.

Om het effect van de nieuwe dam op de Schelde nauwlettend op te volgen, voerden het Waterbouwkundig Laboratorium en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek voor de start van de werken een nulmeting uit. Na de aanleg van de dam starten beide instellingen een monitoring op. De resultaten die die monitoring oplevert, zullen ze vervolgens vergelijken met de nulmeting.

Onderdeel van het Sigmaplan

Rond de site van Fort Sint-Filips legt De Vlaamse Waterweg nv een nieuwe waterkering aan volgens de meest recente richtlijnen van het Sigmaplan. Dat is een plan van de Vlaamse overheid om Vlaanderen te beschermen tegen overstromingen van de Schelde en zeldzame riviernatuur te herstellen. Volgens berekeningen van experts moeten de nieuwe dijken langs dit deel van de Schelde 3 meter hoger zijn dan voordien om ook in de toekomst voldoende bescherming te bieden. De werken in Fort Sint-Filips zijn dan ook maar één onderdeel van de grootschalige dijkwerken die De Vlaamse Waterweg nv in verschillende zones van de haven langs de Scheldelaan uitvoert.

Ter hoogte van Fort Sint-Filips zal de waterkering voor een deel de vorm aannemen van een klassieke dijk, maar waar de site aansluit op de Scheldelaan is daar niet voldoende ruimte voor. Daar zal over een lengte van 400 meter een waterkeringsmuur komen, waardoor er extra ruimte vrij komt voor de uitbreiding en verbreding van één van de belangrijkste zones van het pijpleidingennetwerk in de haven. Deze leidinginfrastructuur vormt een belangrijke vervoersmodus voor de chemische cluster en zal zorgen voor een sterkere verbinding tussen naburige bedrijven, andere havens, industriegebieden en het hinterland.