Kwetsbare vlinders in de Scheldevallei

Een klein, dik lijfje, lichtbruine vleugels met een donkere rand en een zwart knopje onderaan de voelsprieten: maak kennis met het zwartsprietdikkopje. De kans dat je deze graslandvlinder deze zomer al hebt gespot, is niet zo groot. Het gaat namelijk niet goed met het zwartsprietdikkopje. De vlinder staat op de Rode Lijst in Vlaanderen. Graslandvlinders – denk aan het hooibeestje en de kleine vuurvlinder – doen het jaar na jaar slechter in de Schelde- en Durmestreek. De argusvlinder is al verdwenen. De oorzaak? Overbemesting en intensief maaibeheer.

Minder intensief maaien

Philippe Van de Velde, natuurinspecteur bij het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), inventariseert in zijn vrije tijd samen met een groep vrijwilligers kwetsbare vlinders in het project ‘Dagvlinders Durme- en Scheldegebied’. Hij pleit voor minder intensief maaien, zodat graslandvlinders meer overlevingskansen hebben. “Je hebt drie fases in een vlinderleven, en in elk van die fases heeft een graslandvlinder nood aan schrale vegetatie, met grassen, kruiden en bloemen: de vlinder moet nectar vinden en zijn eitjes kunnen afzetten op de juiste planten (‘waardplanten’), de rupsen hebben planten nodig om te eten, en dan heb je nog de poppen. Sommige poppen overwinteren op de stengels van planten, dus als die gemaaid worden, zijn de poppen ook weg. Dat is een van de redenen waarom het zwartsprietdikkopje zo sterk achteruitgegaan is.”

Er wordt al een aantal jaren te veel gemaaid op bermen en dijken, en ook nog steeds in natuurreservaten, stelt Philippe Van de Velde. “Het huidige beheer is vooral afgestemd op het verschralen van de bodem (om soortenrijkere vegetatie te laten ontstaan) en het proper houden van de bermen, dijken en andere terreinen. Het zou beter zijn als de verschillende beheerders sommige dijken maar om de twee of zelfs drie jaar zouden maaien, én in fases. Zodat er steeds een strook ongemaaid blijft en er dus altijd planten en nectar beschikbaar zijn. Dat zou ook een positief effect hebben op andere bestuivers, zoals (wilde) bijen en hommels, die we nodig hebben voor de bestuiving van land- en tuinbouwgewassen.”

Kaasjeskruid

Vlindervriendelijk maaien, er komt wel wat bij kijken. In het Sigmagebied de Kalkense Meersen doen we sinds vorig jaar een aardige poging. Projectleider Dominiek Decleyre van het ANB: “In de zomer blijven stroken gras staan die zorgen voor nectar en in de winter blijven stroken staan om beschutting te vormen. Op die manier kan de natuur verder verschralen, vermijden we dat de dijken verruigen en creëren we toch een habitat voor vlinders.”

Het aangepaste maaibeheer is een succes. Zo laat het zeldzame kaasjeskruiddikkopje zich sinds vorig jaar zien. De vlinder legt haar eitjes op verschillende soorten kaasjeskruid, een plant die onder andere op de Sigmadijken groeit. Dominiek Decleyre: “Het gespreid maaien heeft aan het kaasjeskruiddikkopje de kans gegeven om zich hier te vestigen. Er is in dit projectgebied dus een nieuwe soort bijgekomen, en dat in het eerste jaar van het vlindervriendelijk maaien. Een geweldig resultaat. Dit was duidelijk het juiste beheer op het juiste moment. We hopen dat dit navolging kan krijgen op andere dijken en bermen.”

Ook voor de hooibeestjes in de Kalkense Meersen was 2017 een goed jaar, en wellicht heeft het maaibeheer daar opnieuw mee te maken. “Het hooibeestje is al langer aanwezig in deze regio, maar in lage aantallen”, vertelt Dominiek Decleyre. “Het is niet verwonderlijk dat de Sigmadijken bij de laatste plekken zijn in de streek waar de soort kan overleven. Het aangepast maaibeheer moet de kansen voor het hooibeestje doen toenemen zodat er een stabiele populatie kan groeien.”