Koning in de bres. Hoe Ruisbroek ons de ogen opende

Iconische beelden zijn het. Zeker voor hen die de watersnood van januari 1976 bewust hebben meegemaakt. Een zichtbaar aangeslagen koning Boudewijn, die in het Antwerpse Ruisbroek samen met gouverneur Kinsbergen spitsroeden loopt in het kniehoge water. De vorst is omstuwd door mensen die voor hun ondergelopen huizen hebben postgevat, en met de moed der wanhoop water hozen uit hun kelders, garages, woonkamers. Tal van getroffenen spuwen luidop hun gal, anderen putten troost uit het bezoek van de landsvorst. Aandoenlijk hoe een huilende vrouw in een opvangzaaltje de koning bij de arm grijpt.

Miljoenen aan schade

De combinatie van springtij, regenvlagen en een noordwesterstorm op de Noordzee resulteert op zaterdag 3 januari 1976 in een stormtij, dat een spoor van vernieling trekt langs de Schelde en haar zijrivieren. In Ruisbroek vloeit het stormwater binnen wanneer de dijk van de Vliet breekt, een zijriviertje van de Rupel. Ruisbroek is op slag het symbool van een falend waterbeleid. Rond het dorpje staat een gebied van 925 hectare blank. In Moerzeke, tussen Durme en Schelde, gaat het om 375 hectare; tussen Nete en Dijle om 232 hectare. De Scheldedijken breken ook in Oorderen, Lillo en Hingene. Zandvliet stroomt zo goed als onder. Naast twee dodelijke slachtoffers tekent men in Vlaanderen een miljoenenschuld op aan materiële schade.

Plan voor de toekomst

Met zijn bezoek aan Ruisbroek geeft koning Boudewijn de burger moed. Niet het minst omdat de hulpverlening daarmee ten volle op gang komt. Het machteloze weerwerk op de stormvloed en de woedende reacties van de bewoners hakken er zwaar in bij de vorst. Hijzélf geeft de Vlaamse overheid de opdracht het tij te keren, met een toekomstplan dat Vlaanderen in bescherming neemt om vergelijkbare rampen te voorkomen. Het Sigmaplan ziet in 1977 het levenslicht.

De Vlaamse valleien van de Schelde en haar zijrivieren zijn er aan het einde van de jaren 70 niet op voorzien om grote hoeveelheden stormvloedwater te slikken. De dijken zijn niet hoog genoeg en de rivieren beschikken amper over gebieden waar ze overvloedig stormwater en hoge waterpeilen kwijt kunnen, zonder schade voor omliggende woonkernen of landbouwgebieden. Het oorspronkelijke Sigmaplan voorziet de verhoging en versterking van dijken over een afstand van meer dan 500 kilometer. Op strategische plaatsen langs de Schelde, Durme, Rupel en Nete worden dertien overstromingsgebieden aangelegd, goed voor in totaal 1133 hectare bijkomend opvangbekken.

In 2005 dringt een actualisatie van het Sigmaplan zich op. Het plan houdt sindsdien rekening met de gevolgen van de klimaatverandering en past een integraal waterbeheer toe: de rivieren worden niet langer ingetoomd, maar krijgen juist meer ruimte om te stromen en te overstromen. Het Sigmaplan levert ook een belangrijke bijdrage aan de natuurdoelen die Europa Vlaanderen oplegt.

Flaneren in de Polders van Kruibeke 

De watersnood van januari 1976 is vandaag een vergeelde snipper uit het verleden, maar dan wel eentje om zorgvuldig te bewaren. En om af en toe nog eens in herinnering te brengen. Dat gebeurt ook eind april 2017, wanneer koning Filip en koningin Mathilde een bezoek brengen aan de Oost-Vlaamse Polders van Kruibeke. Het vorstenpaar geniet van een gegidste wandeling in het 600 hectare grote overstromingsgebied, het grootste van Vlaanderen en het Sigmaplan. Ondertussen informeren ze naar de noodzaak van de Polders voor de veiligheid van de Scheldevallei. Hun gedachten dwalen naar de watersnood van ’76. Een getuige van de ramp doet levendig haar relaas.

Sinds hun inhuldiging in oktober 2015 zijn de Polders van Kruibeke hét toonbeeld van het Sigmaplan: een overstromingsgebied dat waterveiligheid, natuurontwikkeling en recreatie op een bijzondere manier combineert. Het strategische belang van de Polders is imméns. Ze halen de kans op waterellende flink naar beneden: van overstromingen bij 1 stormtij op de 70 naar overstromingen bij 1 stormtij op de 350, waardoor alle gebieden meer stroomafwaarts dus vijf keer beter beveiligd zijn tegen watersnood.

Nooit meer

Sinds 2005 lanceert het Sigmaplan om de vijf jaar een nieuwe generatie overstromingsgebieden, met 2030 als horizon. Dankzij in totaal achttien projectgebieden maakt het plan de Vlaamse riviervalleien klimaatbestendig. Zo verwijst de Vlaamse overheid catastrofes als die van 1976 definitief naar het verleden. De volkswoede van Ruisbroek en de bezorgdheid van koning Boudewijn hebben veertig jaar geleden een adequaat antwoord in het leven geroepen, in de vorm van het Sigmaplan. Vermijden dat het rampscenario van toen zich ooit nog opnieuw afspeelt, dat is de ultieme motivatie.