Demer wordt herenigd met historische meander

Van Werchter tot Diest nemen we een groot stuk van de Demervallei onder handen. De vallei is erg gevoelig voor overstromingen, maar tegelijk wordt de natuur in de zomer bedreigd door verdroging. Die twee problemen pakken we stap voor stap aan in acht deelzones. Een van de maatregelen is de Demer herenigen met zijn historische meanders, die afgesneden werden toen de rivier rechtgetrokken werd.

In de deelzone Vinkenberg, tussen Diest en Scherpenheuvel-Zichem, takken we dit voorjaar een eerste rivierbocht opnieuw aan. Dat levert een dubbel voordeel op. In natte periodes helpt de meander het teveel aan water te bergen en hoge waterpeilen op te vangen, zodat overstromingen vermeden worden. In droge periodes voert de rivier het water trager af, wat verdroging tegengaat.

Terrein vrijmaken

De eerste stap in Vinkenberg is het vrijmaken van het terrein, zodat we de oude, verzande meander tot op de bedding kunnen uitgraven en er ruimte vrijkomt om Demer en meander via doorsteken opnieuw met elkaar te verbinden. Die voorbereidende werken starten op maandag 14 januari. De bomen rond de meander worden gekapt en rommel en afval worden uit het gebied verwijderd. De bomen die hier verdwijnen, worden elders binnen het Sigmaplan gecompenseerd.

Natte injectie

Er staan nog ingrepen op de planning in Vinkenberg. “Waar we de meander op de Demer aantakken, plaatsen we een drempel in de bedding van de rivier”, vertelt projectleider Bart van der Aa van het Agentschap voor Natuur en Bos. “Zo gaan we bij elke meander die we aansluiten te werk. Zo een drempel doet in droge periodes zowel het rivierpeil als het grondwaterpeil stijgen. Op die manier krijgt de riviernatuur, die al jaren met een droge ondergrond en een verschraling van de biodiversiteit kampt, een natte injectie.”

Ook de oevers nemen we onder handen. Projectleider Klaas Rykaert van De Vlaamse Waterweg nv: “De omliggende oevers van de meander richten we over een afstand van 500 meter op een natuurlijke manier in. Op die manier creëren we meer leefruimte voor dieren en verbeteren we de waterkwaliteit. Voor de oever werpen we een ‘schor’ op, een lage ‘vooroever’ die de oever en de dijk beschermt tegen het stijgende water.”

Rond de meander leggen we tot slot een nieuwe dienstweg aan. En rond de laagst gelegen woningen in de buurt wordt een veiligheidsdijkje gebouwd.

Kansen voor ijsvogel en bittervoorn

Door de natuurlijke loop van de Demer te herstellen en oevers natuurvriendelijk in te richten, krijgen verschillende zeldzame diersoorten het naar hun zin in de vallei. “Denk aan de ijsvogel of kwetsbare vissen zoals de bittervoorn of grote modderkruiper”, zegt Bart van der Aa. “Door de meanders aan te sluiten wordt de rivier ook langer, waardoor het vermogen van de Demer om zichzelf te zuiveren toeneemt. In zo’n meander kent het water verschillende snelheden. Dat veroorzaakt extra beweging in het water, waardoor er meer zuurstof in het water terechtkomt. Daar profiteren ook waterplanten en vissen van.”

Europese steun

De werken in Vinkenberg kaderen in het Europese LIFE-project Belini. Daarin bundelen acht Belgische partners de krachten om de waterkwaliteit in het Zenne-, Dijle- en Demerbekken te verbeteren. Het project in Scherpenheuvel-Zichem en Diest dient als testcase voor de andere Demermeanders die we nog zullen aansluiten.

LIFE Belini wordt uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie binnen het LIFE Integrated Projects-programma.